دستگاه چهار گاه و گوشه های متعلق به آن

گوشه های چهار گاه

1- در آمد

2-پیش زنگوله

3-زنگوله

4-کرشمه

5-زنگ شتر

6-لزگی

7-چهارپاره

8-شب فرح

9-رهامی

10- شاه ختایی

11-حدی

12-زابل

13-مویه

14-بسته نگار

15-رجز

-16حصار

17-ناقوس

18-نحوی

19-مخالف

20-زنگوله در مخالف

21-نغمه

22- پهلوی

23-مغلوب

24-منصوری

25معربد

26-تصنیف

در آمد چهار گاه

هر گاه درجه دوم  و ششم گام ماهوری را ربع پرده کم کنیم وارد گام چهارگاه می شویم یعنی اگر در گام  do

باشیم  کافی است re را کرون و la را کرون کنیم در اینجا باید گفت تونیک چهار گاه با ماهور یکی است یعنی از ماهور do  به چهار گاه do رفتیم دوستان باید در نظر داشته با شند که برای اینکار اول باید از طریق گوشه موالیان به چهارگاه رفت یعنی اول ربع پرده را در گام ماهور حزف می کنیم و گوش شنوده عادت می کند واز طریق گوشه منصوری به چهارگاه می رویم نت شاهد درجه اول گام است و گستره ملودی تا درجه چهارم گام

گوشه پیش زنگوله

در دستگاه چهار گاه گوشه ای است به نام زنگوله که یک قطعه ای است ضربی و چون این

گوشه قبل از زنگوله اجرا می شود به پیش زنگوله معروف است معمولأ در 2/4 اجرا می

شود قطعه ای است بسیار زیبا  در دانگ اول چهار گاه اجرا می شود و حال و هوای موسیقی ریتمیک را داراست

گوشه زنگوله

گوشه زنگوله در ردیف موسیقی از آن به فرنگ هم نام برده شده قطعه ای است در وزن   6/8

که در ادامه قطعه پیش زنگوله می آید نت شاهد روی تونیک چهار گاه است و گسترده

ملودی تا درجه پنجم گام چهار گاه است

گوشه کرشمه

گوشه کرشمه از نقطه نظر نت شاهد روی درجه اول گام چهار گاه است و ملودی تا حد

درآمد گسترش می یابد

گوشه رهامی

نت شاهد روی درجه اول گام چهار گاه است و گستره ملودی تا درجه ششم گام

گوشه زنگ شتر

قبلأ در دستگاه های گذشته در مورد گوشه زنگ شتر  کردم ولی در دستگاه چهارگاه  نت شاهد روی درجه اول گام چهار گاه قرار دارد و گستره ملودی تا درجه پنجم گام  می باشد

گوشه چهار پاره
 
در دستگاه چهار گاه این گوشه روی درجه اول چهار گاه قرار دارد و گستره ملودی تا درجه چهارم  است

گوشه زابل

گوشه زابل یکی از گوشه های مهم چهار گاه است چونکه از طریق این گوشه می توان به

دستگاهای دیگر راه یافت بطور مثال اگر ما روی درجه سوم گام چهار گاه ایست کنیم

ملودی حالتی پیدا می کند که به آن زابل می گوییم یعنی درجه سوم را شاهد قرار دهیم و

چون در اینجا درجه سوم شاهد گوشه دیگری در دستگاه دیگر به غیر از چهار گاه می با شد

این دو شاهد باهم یا روی هم قرار می گیرند و نوازنده ویا خواننده می تواند به راحتی وارد دستگاه دیگری بشود بطور مثال  چها گاه (ر ) را در نظر می گیریم در اینجا درجه سوم نت ( فا ) می با شد وهمین نت درجه پنجم شور (سی ) می باشد و اگر این نت را شاهد قرار دهیم دشتی شور (سی ) را اجرا  کردیم پس می بینیم می توان به راحتی از درجه سوم گام چهارگاه وارد شور شد و آواز دشتی را اجرا کرد

گوشه لزگی

قومی از ساکنین آذربایجان که به ایلات لزگ معروفند آنها رقصها و آهنگهای مخصوص به خود دارند که  تند و زیباست لزگی ها مردمی آزاد منش و عاشق آزادی هستند  در دستگاه چهار گاه قطعه ای ضربی وجود دارد که لزگی خوانده می شود این قطعه را اگردر وزن 6/8 اجرا کنند و شعر مناسبی با آن خوانده شود بسیار شیرین است نت شاهد روی درجه اول گام و گستره ملودی تا درجه ششم گام چهار گاه است

گوشه حدی

نوا را تلخ تر می زن چو ذوق نغمه کم یابی   حدی را تیز تر می خوان چون منزل را گران بینی

عرب ها برای شتران خود هنگام نوشیدن آب آوازی می خواندند که به آن حدی می گفتند سعدی شاعر بزرگ ایران می فرمایند

نبینی شتر بر حدای عرب      که چونش برقص اندر آرد طرب

در اینجا اشاره به آهنگ ((حدا )) است که امروزه در ردیف موسیقی ما ضبط و ثبت شده گوشه حدی را در دستگاه سه گاه و چهار گاه  می خوانند و می نوازند بخصوص در دستگاه چهار گاه اجرای ملودی آن نوعی مثنوی خوانی در پرده درآمد چهار گاه است نت شاهد روی درجه اول گام چهار گاه استو گستره ملودی تا درجه ششم

گوشه شب فرخ

چو بر دستان شب فرخ کشیدی     از آن فرخنده تر شب کس ندیدی

نام یکی از الحان باربد از موسیقی قدیم ایران بوده و احتمال می رود که بار بد به مناسبت مهمانی در در بار خسرو پرویز سروده و نام این شب را شب فرخ گذارده ا ند این قطعه در محدوده در آمد چهار گاه قابل اجراست

گوشه رجز

بساز چنگ بیاور دوبیتی و رجزی       که بانگ چنگ فروداشت عندلیب رزی

در افاعیل شعری بحری است به نام رجز در وزن چهار بار مستفعلن-مستفعلن-مستفعلن-مستفعلن برای مثال شعر پایین در وزن رجز می باشد

ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من   تا یک زمان زاری کنم بر ربع و اطلال و دمن

ویا شعر دیگر در همین وزن

ای ساربان آهسته ران کارام جانم می رود   وان دل که با خود داشتم با دل ستانم می رود ولی در ردیف موسیقی اغلب رجز را در وزن مفتعلن مفاعلن -مفتعلن مفاعلن  می با شد

مانند شعر زیر

بر شوم از نشاط دل وقط سحر به منظره       پشت بسوی در کنم روی بسوی پنجره

نت شاهد گوشه رجز روی درجات مختلف در گام چهار گاه قرار می گیرد و برای مد گردی بسیار مفید است و نوازنده می تواند براحتی وارد گوشه های دیگر شود نت شاهد در اول روی درجه چهارم گام چهار گاه قرار میگیرد و ملودی خاصی داردنت شاهد روی درجه سوم گام چهار گاه قرار می گیرد و ملودی حلتی شبیه گوشه زابل پیدا می کندنت شاهد روی درجه اول قرار می گیرد و گستره ملودی از درجه چهارم تا درجه پنجم می رود

گوشه حصار

حصار به معنای دیوار است و در مورد تعریف گوشه حصار در دستگاه چهار گاه باید گفت برای اجرای گوشه حصار محدودیتی برای خواننده و نوازنده بوجود می آورد چون تغییر مقام به درجه چهارم است و نوازنده و یا خواننده امکان خود نمایی زیادی ندارند

گوشه کرشمه در حصار

هزار مرتبه به به از آن لب شکرینت    خدا کند که نباشد اجل به قصد و کمینت

ملودی گوشه کرشمه رابا وزن مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن  مانند شعر بالا می خوانند

حالتی خاص بوجود می آورد که در آواز چهار گاه به آن کرشمه در حصار می گویند

گوشه ناقوس 

آنجا که کار صومعه را جلوه میدهند    ناقوس دیر راهب و نام  صلیب هست

گوشه ناقوس را اغلب در دستگاه نوا و آواز افشاری و دستگاه چهار گاه می خوانند تحریر های این آواز چکشی و حلتی مانند ناقوس کلیسا را تدایی می کند این گوشه در ردیف موسیقی ملی ما ضبط و ثبت شده نت شاهد روی درجه پنجم گام چهار گاه قرار دارد و ملودی تا درجه هفتم گسترش می یابد

گوشه نحوی

آن یکی نحوی به کشتی در نشست      رو به کشتیبان نمود آن خود پرست

علم دانش زبان عرب را نحو می گویند  و چرا گوشه ای به نام نحوی در موسیقی ما دوجود دارد باید گفت در موسیقی عرب نوعی قراعت وجود دهرد و آن کسانی که اینطور قراعت می کردنند نحوی خوانان معروف بودنند

نحوی اجرای این گوشه اینطور است که از درجه اول چهار گاه شروع شده و به ترتیب روی درجات دوم وسوم و چهارم ایست مخصوصی دارد و در پایان روی درجه پنجم که شاهد گوشه حصار می باشد ایست می کند و هنگام برگشت دوباره روی درجه سوم گام چهار گاه که گوشه زابل می باشد است موقت دارد نت شاهد روی درجه اول گام چهار گاه است و ملودی تا درجه ششم گسترش می یابد

گوشه پهلوی

بلبل زشاخ سرو به گلبانگ پهلوی     می خواند دوش  درس مقامات معنوی

آنچه که ایرانبان در زمان باستان از نقطه نظر فلسفی به آن اعتقاد داشتند و مجموعه افکار مذهبی آنها را تشکیل می داده پهلوی ویا فهلوی می گفتند

این گوشه رادر بحر مثنوی می خوانند در پرده سه گاه و چهار گاه اجرا می شود ملودی در پرده حصار و تا گوشه مغلوب می رود نت شاهد روی درجه هشتم گام چهار گاه است و روند ملودی تا درجه دهم را به خود اختصاص می دهد.

گوشه منصوری

گوشه منصوری به گوش ما ایرانیان بسیار آشناست در قدیم درویشی از کوچه عبور می کرد ومنصوری  می خواند گوشه منصوری پلی از چهار گاه به همایون و آواز اصفهان است و چرا منصوری می نامند باید گفت که این گوشه را به خاندان  ابومنصور المنجم که در زمان خلفای عباسی میزیستند اختصاص می دهند نت شاهد آن روی درجه هشتم یعنی منطبق با گوشه مغلوب بوده و گستره ملودی را تا درجه دهم می رسد این ملودی شباهتی به شوشتری دارد و به آن شوشتری منصوری هم می گویند.

گوشه معربد

پنجه با ساعد سیمین چو نیندازی  به        با توانای معربد نکنی بازی به

ملودی این گوشه حالتی حماسی دارد و در قدیم در جنگ برای تقویت روح سربازان خوانده می شده ولی امروزه در ردیف موسیقی ایران ثبت شده ملودی آن روندی پله کانی دارد و تا گوشه مخالف می رود و برگشت آن به درآود چهار گاه است نت شاهد تا درجه اول گام چهار گاه است و ملودی تا درجه هشتم گسترش دارد

پایان دستگاه چهار گاه

دستگاه سه گاه و شرح گوشه های آن

گوشه های سه گاه

1- در آمد سه گاه

2- قفقازی

3- زنگ شتر

4- جغتایی 

5- کیکاووسی

6- کرشه

7-کوچه باغی

8- رهامی

9- شاه ختایی

10- مثنوی

11- زابل

12- نفیر

13- مسیحی 

14- مویه

15- بسته نگار

16- مخالف

17- نغمه

18- حزان

درآمد سه گاه

هرگاه درجه پنجم گام شوری را ربع پرده کم کنیم وارد پرده سه گاه می شویم  فرض) کنید ما در شور (لا (هستیم اگر درجه پنجم را که نت (می) است تبدیل به (می کرون ) کنیم ملودی ما حالتی پیدا می کند که ما آن را سه گاه می نا میم شروع سه گاه همیشه از زیر تونیک شور شروع می شود  یعنی از نت سل  پس گامی که بوجود آمد سه گاه سل است از گام شور ( لا)
حال چرا اینطور است که گام سه گاه از تونیک شور شروع نمی شود .

چون فاصله پنجم در سه گاه اهمیت زیادی دارد یعنی پنجم درست در اینجا  نت (ر ) می باشد  ولی اگر سه گاه از نت لا  شروع شود درجه پنجم نت می کرون است که فاصله در ست یعنی  گرم نیست و این قانون همیشه در گامها صادق است در گامهای موسیقی فاصله چهارم همیشه (درست ) و پنجم ( درست ) است و این دو نت اهمیت زیادی دارند نت شاهد درآمد سه گاه روی درجه سوم گام سه گاه است و گستره ملودی تا درجه پنجم

گوشه قفقازی

اهالی این منطقه از ترک های آذربایجان شوروی سابق هستند  حالتی از ملودی و آواز که لحنی ترکی همراه با سوزو گدازدارد به قفقازی معروف شده  و همینطور می توان این گوشه را در دستگاه سه گاه یک نوع در آمد دانست

گوشه زنگ شتر

ملودی این گوشه هنگام نواختن یک نوع صدای بسته شدن زنگ در موقع  بستن به گردن شتران کاروانان می باشد و به همین خاطر به این گوشه زنگ شتر  می گویند این گوشه در بعضی از ردیفهای با نامهای دیگری آمده

گوشه جغتانی

نت شاهد گوشه جغتانی درجه سوم گام سه گاه یعنی شاهد سه گاه را اشغال می کند و گستره ملودی تا حد در آمد سه گاه است

گوشه کیکاووسی عینأ گوشه جغتانی  می با شد همینطور گوشه های کرشمه - کوچه باغی
گوشه رهامی
نت شاهد آن روی درجه سوم گام سه گاه می باشد و گستره ملودی تا درجه هفتم گام سه گاه می با شد


 گوشه نفیر

نت شاهد درجه پنجم گام سه گاه است وملودی تا درجه ششم گام سه گاه می رود یعنی هم شاهد با زابل

گوشه مسیحی

قبلأ در مورد   گوشه مسیحی در دستگاه نوا صحبت شده و ما در اینجا فقط نقش این گوشه را از نقطه نظر نت شاهد و ایست در دستگاه سه گاه برسی می کنیم
نت شاهد درجه پنجم گام سه گاه را اشغال می کند و گستره ملودی شاهد زابل

نغمه و حزان

نت شاهد این گوشه ها درجه اول گام سه گاه می باشد (هم شاهد با مخالف )  گستره ملودی نغمه در حد گستره گوشه مخالف سه گاه است و گستره ملودی گوشه حزان  بصورت گام پایین رونده تا درجه سوم می باشد.

گوشه زابل

ز  زابل به شاه  آمد این آگهی      که سام آمد از کوه  با فرهی

شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان است ملودی زابل به این منطقه تعلق دارد این گوشه را در دستگاه چهارگاه هم اجرا می کنند که از لحاظ نت شاهد روی درجه دیگری قرار دارد محل نت شاهد درسگاه روی درجه پنجم گام سه گاه است و گستره ملودی تا درجه هفتم.

تنم  چون  موی  شد از بس که می کنم  مویه    دلم چون زیر شد از بس که می کنم زاری

مویه از موره یا ضجه موره می آید موره خوانی یک نوع آواز حزن آور است که در استان لرستان متداول است

گریه و خنده عشاق ز جای دگر است   می سرایم به شب و  وقت سحر می مویم

نوعی ملودی در دستگاه سه گاه و چهار گاه خوانده می شود که بسیار حزن آور است و هنگام اجرا کمی دشوار روی ساز های زهی بهتر می توان اجرا کرد آدمی را منقلب می کند و انگار انسانی گریه کمی کند.

گوشه مویه

مویه در واقع تغییر مقام از دستگاه سه گاه به شور است از طریق گوشه مویه می توان به آواز شور و متعلقات آن رفت  محل نت شاهد درجه ششم گام سه گاه بوده و گستره ملودی تا درجه هشتم گام.

نیست در شهر نگاری که دل ما ببرد     بختم ار یار شود رختم از اینجا ببرد

گوشه بسته نگار

گوشه بسته نگار به روایات مختلفی در ردیف موسیقی ایرانی ثبت و ضبط شده در ردیف محمود کریمی استاد آواز ایران که تمام گوشه ها را خوانده و ضبط کرده گوشه بسته نگار را  در پرده رضوی اجرا کرده نت شاهد آن در پرده شور روی درجه هفتم گام قرار دارد و گستره ملودی تا حدود دانگ اول گام شور است ولی در آواز سه گاه و چهار گاه درجات اول و ششم گام را اشغال می کند .

دگر به هرچه تو گویی مخالفت نکنم      که بی تو عیش میسر نمی شود ما را

گوشه مخالف

گوشه مخالف همانطور که از اسمش پیداست از لحاظ لغوی مقابل واژه موافق است ولی در موسیقی هر گاه ملودی در آواز سه گاه و یا چهار گاه  تغییر مقام می دهد و حالتی دیگر پیدا می کند  می گویند مخالف در قدیم گام اصفهان به این صورت امروزی نبوده درجه هفتم آن با درجه هشتم مثل امروز نیم پرده نبوده بلکه   3/4

پرده و به آن اصفهان قدیم می گفتند امروزه همین اصفهان قدیم را مخالف سه گاه می نامند ولی در پرده چهارگاه وقتی وارد دستگاه همایون میشویم به آن مخالف می گویند ریشه مخالف بر می گرد به قدیم وقتی ایرانیان موسیقی تعزیه اجرا می کردند بنا به موضوع تعزیه افراد بازیگر در دو قالب مثبت و منفی ایجاد نقش می کردندافرادی که نقش شخصیتهای مثبت تاریخی را بازی می نمودند به موافق خوانان و دسته ای که نقش منفی رابه عهده می گرفتند مخالف خوانان بودند لحن آواز موافق خوانان عمومأ  حزن انگیز بوده در مقابل آنها لحن آوازمخالف خوانها بیشتر حالت یورش و نهیب گونه بوده و در دانگ آخر دستگاه می خواندند کم کم این اوج خوانی در چهار چوب سه گاه و یا چهار گاه پرورش یافته و شکل مناسبتری به خود گرفته و چون مخالف خوانها دردانگ دوم سه گاه به حالتی رزمی پیغام خود را به شخصیتهای مقابل (موافق خوانان ) می دادند این گوشه در ردیف موسیقی ملی ما جا گرفته.

گوشه مغلوب

گوشه مغلوب اوج آواز سه گاه است  در موسیقی تعزیه قدیم ایران وقتی که مخالف خوانان آواز مخالف می خوانند برای اینکه بتوانند در مقابل آنها بالاتر بخوانند و آنها را مغلوب کنند گوشه ای را می خواندند که بالاتر از آن امکانش نبوده و گوشه مخالف خوانان مغلوب می شدند و به همین خاطر این گوشه را مغلوب خواندند گوشه مغلوب را در دستگاه چهار گاه هم می خوانند

در قدیم وقتی شخصی  لحن مخالف را می خواند شعر انتخابی از موضع قدرت وتسلط  بود ولی امروزه اشعاری که در این گوشه می خوانند معنای دیگری پیدا کرده حالات این گوشه ها مخالف و مغلوب را مرصع گویند نت شاهد در روی گام سه گاه بر روی درجه اول بود و گستره ملودی تا درجه سوم گام نت شاهد مغلوب روی درجه سوم گام و گستره از حد درجه سوم تجاوز نمی کند

پایان دستگاه سه گاه

دستگاه نوا و گوشه های مربوط به آن

گوشه های دستگاه نوا

1- در آمد نوا

2-دوبیتی

3- کرشمه

4- کیکاوسی

5-نغمه

6- نیریز

7- نستاری (نستری )

8- مسیحی

9-گردانیه

10-مثنوی نوا

11-بیات راجع

12-نیشابورک

13- گوشت

14-عراق

15-حزین

16-شکسته

17- نهفت

18-ملک حسینی

19-مجسلی

20- عشاق

21-رهامی

22- ضربی رهامی

23-شاه ختایی

24-تصنیف

مطرب عشق عجب ساز و نوایی دارد           نقش هر نغمه که زد راه بجایی دارد

درآمد نوا

واژه نوا از ریشه پهلوی نواک گرفته شده (واک ) به زبان پهلوی به معنای آوا و صوت بوده  ملودی نوا شباهت به درآمد های  ابوعطا افشاری بیات عجم و پنجگاه دارد و اگر نوازندگان و خوانند گان مواظب نباشند این ملودی ها با هم تداخل می کنند گام نوا با شور یکی است من خود شخصأ نوا را دستگاه جدا گانه نمی دانم چون دستگاه گام کاملآ مستقل به خود را دارد و چون گام نوا با شور یکی است می توان آنرا آوازی از شور دانست همان طور که ابوعطا دشتی بیات ترک و بیات کرد از متعلقات شور هستند نت شاهد درجه چهارم گام شور  و گستره ملودی تا درجه هشتم   گام شور  است .  

گوشه دوبیتی

همانطور که از اسم گوشه پیداست از ملودی های منطق لرستان است که این نوع ملودی ها با اشعار دوبیتی در مراسمی خاص خوانده می شونددر مورد گوشه کرشمه  و نغمه ونیریز قبلأ در مطالب گذشته سخن گفته شده نت شاهد گوشه دویبتی و نغمه درجه اول گام نوا (یعنی درجه چهارم گام شور ) است و گستره ملودی تا درجه دوم گام نت شاهد گوشه کرشمه روی درجه اول گام نوا و گستره ملودی تا در جه سوم گام می رسد نت شاهد گوشه های تخت طاقدیس (کیکاووسی )و نیریز درجه اول گام نوا را اشغال می کنند و گستره ملودی تا درجه چارم گام نوا می رسد.

گوشه نستاری

نستوریان فرقه ای از ترسایان که آنان را کافر می دانستند و آنان از عقاید نستوریوس پیروی می کردند و به همین دلیل نستوری یانستاری خوانده شده اند نستوریان امروزه به کلدانی و آسوری معروفند  زبان و مذهب ا ایشان نوعی از زبان ساریانیست این گوشه ضربی است در وزن 3/4 این قطعه ضربی را در آواز نوا به نام رنگ نستاری ثبت شده نت شاهد روی درجه اوت گام و گستره ملودی تا درجه پنجم گام نوا را اشغال می کند

دم مسیح که گویند روح پرور بود    یقینم آنکه به لب داشت گفته گوی ترا

گوشه مسیحی 

لغت مسیح از ریشه عبری (ماشیاخ )گرفته شده و به معنای نجات دهنده و مسیحی کسی که دارای دین مسیح باشد نوعی نیایش در هنگام مراسم خوانده می شود که ملودی آن به این گوشه که امروز در ردیف ما ثبت شده و در افشاری و نوا اجرا می شود شباهت دارد نت شاهد یعنی نتی که بیشر از سایر نت ها بصدا در می آید روی درجه اول گام نوا و گستره ملودی تا درجه پنجم همانطور که قبلأ گفته شد منظور از گام نوا گامی است که از آنجا آواز نوا را می خوانند یعنی درجه چهارم گام شور اعتمادی نیست بر کار جهان    بلکه بر گردون گردان  نیز هم

گوشه گردانیه

گردانیه تعاریف بسیاری دارد آنچه که از معنی آن  پیداست  از گردان و مصدر گردانیدن می آید  نظامی در این باره می گوید

بلی در طبع هر دانندهای است      که با گردنده گردانندهای هست
یا در جای دیگر مولوی می فرمایند

بی تکلف پیش هر داننده هست      آنکه با گردنده گرداننده هست
گردانه دهی است از دهستان  منگور شهرستان مهاباد  و می توان گفت گردانیه آوازی  که منسوب است به ناحیه گردانه کردستان ایران در آواز گردانیه نت ایست آن اهمیت زیادی دارد چرا که ملودی آن بطوری بنا شده که روی درجات (هفتم -ششم -پنجم )بصورت گام پایین رونده ایستهایی دارد نت شاهد آن روی درجه سوم گام نوا و گستره ملودی تا در جه پنجم است

نام گوشه مثنوی نوا

مثنوی نوا با سایر آوازهای مثنوی که در دستگاه ماهور  و یا راست پنجگاه اجرا می شود فرق دارد مثنوی نوا بطور مستقل در آواز نوا نمی خوانند بلکه بصورت شاه ختایی در گام نوا می خوانند راجه به گوشه بیات راجه قبلأ گفته شده و همینطور گوشه  نیشابورک نت های شاهد هر کدام از این گوشه ها روی گام نوا به ترتیب درجات دوم و سوم هستند و گستره ملودی هر کدام تا درجه پنجم گام نواست  یک نکته مهم این است در گوشه نیشابورک در اول   ملودی از درجه چهارم گام شروع شده و روی درجه سوم شاهد می شود و در بیات راجه بهمین صورت است فقط از  روی درجه چهارم به دوم گام می رود.

مطرب  بر شه چو نغمه آغاز کند       نوروز و گوشت و سلمک آغاز کند

گفتا  صنما   نمای  گر دانیه را          پس پرده بگرداند  و شهناز  آغاز  کند

گوشه گوشت

گوشت را باحا لتی خاص در دستگاه نوا می خوانند فاصل آن حالتی به گام دستگاه سه گاه پیدا می کند و اگر خواننده و یا نوازندگان محترم تسلط کافی نداشته با شند و مدت زیادی در این گوشه بمانند از گام نوا خارج می شوند و کاملأ در سه گاه می مانند و خروج از سه گاه مشکل می شود آواز گوشت نوعی ملودی هنگام نیایشهای اوستایی داشته نت شاهد درجه چهارم گام نوا  (هم شاهد با گوشه عراق ( بوده ونت ایست درجه هفتم گام نوا می باشد یعنی یک نتد زیر تونیک و شاهد نوا  نت ایست در گوشه گوشت از نت شاهد با اهمیت تر است  گستره ملودی تا نیم دانگ نوا می باشد در مورد گوشه های عراق -حزین - شکسته قبلأ توضیح داده شده و در مورد آنها در دستگاه ماهور مفصلأ صحبت خواهم کرد ولی  موقییت این گوشه ها در دستگاه نوا از نظر نت ایست به این شرح می با شد
1- نت شاهد گوشه عراق درجه چهارم گام نوا را اشغال می کند و گستره ملودی تا درجه هفتم گام نواست نت ایست ملودی عراق با نت شاهد نوا کاملأ منطبق هستند
2- نت شاهد در حزین درجه چهارم گام نوا را اشغال می کند و گستره ملودی تا درجه ششم گام نواست
3- نت شکسته در جه پنجم نواست و گستره ملودی تا درجه هشتم یعنی اوج آواز شکسته


گوشه نهفت

زین آتش  نهفته  که در  سینه من است       خورشید شعله ای است که در آسمان  گرفت

نهفت نام یکی از مقامات موسیقی قدیم ایزان است که با مقام حجاز - عراق -و بزرگ مناسب بوده  امروزه نام یکی از گوشه های دستگاه نواست که حالت ملودی آواز نوا را تغییر نمی دهد قدما این آواز را خراباطی و قابل برای استراحت در شب می دانستند و اگر نهفت را تعریف کنیم به معنای پنهان و پوشیده و جایی که شب را استراحت می کنند و می بینیم که همچنان انتخاب این نام برای این گوشه بی ربط نیست


گوشه ملک حسنی

این گوشه را قبلأ در دستگاه شور توضیح دادم  حسینی با کمی اندک تغییر در نوا اجرا می شود این گوشه از درجه پنجم گام نوا شروع می شود و گستره ملودی تا درجه هشتم گام نوا می رسد


نام گوشه مجسلی
مجسطی نام کتابی است که موبدان زرتشتی ایرانی دستوراتی را در آن برای عبادت تدوین کردند و چون نام موبد مجس بوده کتاب و مجموعه آنرا مجسطی می گویند در ردیف موسیقی ما به نام مجسطی آمده و در طول زمان به مجسلی شکل گرفته راجع به گوشه های عشاق -و رهامی در آواز شور صحبت شده ولی ما در اینجا از نقطه نظر نت ایست و شاهد در دستگاه نواآنها را برسی می کنیم

1- نت شاهد عشاق درجه پنجم گام نوا را اشغال می کند و نت ایست روی درجه دوم گام نواست (منطبق با شاهد یبات راجع ) گستره ملودی تا درجه هفتم گام می رسد
2-رهامی همان گوشه رهاویی  در شور است گوشه رهاویی گوشه مهمی است که توسط این گوشه به آواز ترک و افشاری می توان برگشت نت شاهد روی درجه ششم گام نواست و گستره ملودی تا درجه چهارم

شاید شما دوستان از خود بپرسید برای چه اهمیت دارد محل شاهد و نت ایست و گستره ملودی را بدانیم افرادی که خود سازی می نوازند می توانند بدون اینکه این گوشه ها را حفظ کنند با همین اطلاعات تقریبأ ملودی گوشه را به خاطر بیاورند

ضربی رهامی

هرگاه ملودی رهاوی را در دستگاه نوا اجرا کنیم به آن رهامی میگویند در همین قطه می توان در وزنهای مختلف قطعه ای ضربی ساخت و در قدیم رایج بوده نمت شاهد درجه اول گام و گستره ملودی تا درجه هفتم گام نوا

گوشه شاه ختایی

به ناحیه ای در شمال چین منچوری منطقه ای به نام ختا اطلاق می شود ریشه این نام از (خطا) نام یکی از قبایل مغول می آید که کم کم در طول تاریخ آن را با ت مینویسند و این گوشه را موسیقی دانان ایرانی در دربار مغول اجرا می کردند


پایان دستگاه نوا