نگرشی به ردیف موسیقی ایرانی

 

فسانه گشت وکهن شد حدیث اسکندر         سخن نو آر که نوا را حلاوتی دگر است

 

 ردیف و مفهوم آن

هر مطلب وموضوعی که ترتیبی خاص و آرایش موزون گرفته باشد ردیف میگویند

اما در موسیقی به مجموع نغمات و الحانی گویند که تحت اصطلاح گوشه ویا ملودیهای

کوچک که بصورتی منطقی از لحاظ هماهنگی نسبت های فواصل ملودی ها با یکدیگر 

پشت سرهم اجرا ویا خوانده شود گفته میشود 

 

امروزه تمامی کسانی که به نحوی در را بطه با هنر موسیقی فعالیت می نمایند دستمایه

کار خود را ردیف قرار می دهند و هر چه دانش آنها از ساختار این ملودیهابیشتر باشد

قدرت اجرایی بیشتری از خود نشان میدهند

 

ردیفهای ضبط و ثبت شده 

ردیف آقا حسینقلی

این ردیف رافرزند او(علی اکبر خان شهنازی)در وزارت فرهنگ وهنر ضبط کرده و در بین

ردیفهای موجود یکی از سخترین و زیباترین از نظر ساختار ملودی و اجرا میباشد

آقا حسینقلی استاد بزرگی بودولی قدری حسود و حاضر نبود اطلاعات خود را در اختیار

دیگران قرار دهد استاد وزیری می نویسد روزی خدمت استاد آقاحسینقلی رفتم تا بتوانم

ردیف ان استاد را بنویسم تا در آینده بعد از فوت او شاگردان بقیه ردیف را بدون

حضور ایشان با کمک استایددیگر بیاموزند خلاصه وقتی نزد استاد رسیدم موضوع را گفتم

آقاحسینقلی بسیار تعحب کرده و میپرسد مگر میشود موسیقی را نوشت وزیری مگویند

بله آقاحسین مفرمایند من قطه ای می زنم شما اگر راست مگوید بنویسید و شروع به

نواختن میکند شور پایین دسته را که تمام کردند به وزیری می گوید بزن وزیری چون موسیقی

را در فرانسه و آلمان تحصیل کرده بود و دیکته موسیقی را می دانست عینن قطه را می نوازد

آقاحسینقلی وقتی این را میبیند اصلان حاضر نمی شود وزیری بقیه ردیف را ادامه دهد  

 

ردیف میرزا عبدالله

میرزا عبدالله برادر آقاحسین قلی و مردی بسیار مهربان و استاد تار و سه تار بود

از پسران او می توان استاد احمد عبادی را نام برد از شاگردان معروف وی اسماعیل

قهرمانی و نورعلی برومند بودند  اسماعیل قهرمانی ردیف استاد خود را با تار نواخته

وضبط کرده در اختیار نورعلی بورومند که در میان سالگی یک دفعه نابینا می شود قرار میدهد

نور علی برومند ردیفهای ضبط شده را به مدت ۱۲ سال تنهایی در اطاق خود تمرین می کند

و پس از فوت اسماعیل قهرمانی نوار های ضبط شده را آتش میزند و از بین می برد

وحال تصور کنید اگر نورعلی خان بلایی به سرش می آمد ردیف میرزا عبدالله از بین می رفت

بعدها نورعلی خان با تغیراتی آن را ضبط می کند که ژاندورینگ فرانسوی آن رانت نگاری کرده

ردیف برومند را شاگردان او آقایان:مجید کیانی -علی اکبر شکارجی-داریوش طلایی

و حسین علیزاده هر کدام با ساز تخصصی خود ظبط نوده اند

 

ردیف درویش خان

مرتضی نی داود از شاگردان معروف درویش خان بود و ردیف این استاد بزرگ

را که ۲۹۷ گوشه دارد ذر رادیو ضبط کرد و درپایان پخش نشد و استاد نی داود از این موضوع

بسیار رنجید و به آمریکا رفت و تا پایان عمر آنحا ماند

 

ردیف عبدالله دوامی

از شاگردان معروف استاد داومی میتوان محمود کریمی استاد آواز را نام برد او با صدای

خود تمام هفت دستگاه را ضبط کرده

 

ردیف سید حسین طاهرزاده

طاهرزاده به خواهش نورعلی برومند در اواخر عمر همراه کمانچه اصغربهاری و تار بروبند

بعضی از دستگاه راضبط کرد

 

ردیف فرامرز پایور

از شاگردان معروف استاد ابولحسن صبا است

او ردیفی برای سنتور ضبط کرد

 

ردیف موسی معروفی

این استاد ردیفی که بنیاد آن از ردیف آقاحسینقلی و میرزا عبدالله است تدوین کرده است

و از خود ایشان گوشه هایی در آن آورده است

 

ردیف علی تجویدی

 استاد تجویدی برای ساز ویلون در دستگاهای مختلف آثاری نوشته وضبط کرده

 

اختلافات بین ردیف های موجود در موسیقی سنتی ایران

 

موسیقی درطول سالیان گذشته باعث شده است ردیف هرکدام از اساتید سنتی ایران

باهم اختلافی پیدا کند

فقدان خط نت جهت ثبت ملودی ها و گوشه ها

عدم ارتباط های تنگاتنگ و عدم وسایل ارتباط جمعی

فقدان و کمبود مراکز فرهنگی و هنری برای تبادل نظریات هنرمندان و مو سیقی دانان

و ثبت نظر یات دست اول بنام اشخاص صاحب نظر

اضطراب داشتن ردیف دانان موسیقی از اینکه موقعیت مطلوب مقطعی خود را از دست بدهند

بر خوردهای سطحی اکثر آگاهین از موسیقی برای فرادادن موضوع ردیف به فراگیرندگان

و ساده انگاشتن تشابهات ملودیک کاذب خیلی از گوشه ها 

 

 مقایسه ردیف ها با یکدیگر

 هم اکنون به ردیف های موجود که نوشته ویا ثبت شده می پردازیم

در ردیف زنده یاد محمود کریمی که از شاگردان عبدالله داومی بوده آمده است

در دستگاه شور گوشه ای بنام اوج ثبت شده که در ردیف میرزا عبدالله به نام سلمک آمده

 

در مورد گوشه درآمد باید بگویم که در بعضی از ردیفها به چهار تا می رسد مثل ردیف علی اکبر شهنازی

درآمد اول -درآمد دوم-درآمد سوم-و درآمد چهارم ثبت شده و در بعضی به سه ویا دو درآمد میرسد

در ردیف استاد ابولحسن صبا گوشه خا وران با نام طرب انگیز ثبت شده

گوشه زنگوله در بعضی از ردیفها با نام فرنگ آمده

در ردیف مکتب اصفهان که برای آواز ثبت شده اختلاف زیادی با ردیفهای دیگر می باشد

در قدیم در مکتب اصفهان شروع دستگاه شور را از مقطعی می دانستند که در واقع

وارد سلمک می شویم و می گفتند که شروع درآمد قبل از سلمک یکی از گوشه های شور

است که آن را دیگران به عنوان رهاوی در شور می شناسند

در واقع شروع گام شور از مقطع سلمک به بعد بوده

در مکتب اصفهان اختلافی با دیگر ردیفهای موجود است

هنگامی که وارد دانگ دوم شور می شویم  از مرز گوشه شهناز به بعد یعنی همان گوشه

رضوی را در مکتب اصفهان سلمک می نامند

در بعضی از ردیفها  سلمک به قرچه رفتن را که حر کتی پله کانی  می باشد به نام شهناز

 می شنا سند

گوشه مهربانی را در بعضی از ردیف ها ماوراءانهر می گویند

گوشه  افشار در مکتب اصفهان با نام جامه دران آمده و در دستگاه ماهور گوشه آذربایجانی

را مراد خوانی می نامند و گوشه کرشمه را در بعضی از ردیفها میگلی می خوانند

گوشه کاشی را در مکتب دیگر چوپانی می خوانند

گوشه راک عبدالله که در بعضی از ردیفها در بیات ترک -ماهور-دشتی و حجاز ابوعطا خوانده

می شود در ردیفهای دیگر در پرده بیداد در دستگاه همایون اجرا می شود

دستگاه راست پنجگاه بین محققین و سایر مکاتب هنوز بخوبی تعریف نشده در مکتب اصفهان

 این دستگاه را مستقل نمی دانند و  راست   آن را نوعی داد خوانی می دانند وپنجگاه را

نوی فیل خوانی می دانند

و در بعضی از ردیفها گوشه ای به نام هداوندی رادر پرده بیات راجع سووزو گداز می خوانند

 

 پا یان

 

بقیه آواز بیات ترک

نام گوشه:جامه داران

مطرب به نوایی ره ما بی خبران زن         تاجامه درانیم ره جامه دران زن

جامه دران نام یکی از الحان نکیسا موسیقی دان زمان خسرو پرویز می باشد

ملودی این آهنک طوری ساخته شده که وقتی نکیسا آن را حضور شاه مینواخته همه

حاضرین چنان به هیجان می آمدنند که جامه ها را بر تن خویش می دریدندبه همین خاطر

این ملودی یا گوشه را جامه دران نامیدند حا فظ می فرمایند

 

نه گل از دست غمت رست ونه بلبل در باغ       همه را نعره زنان جامه دران می داری

این گوشه در ردیف موسیقی ما در آواز بیات ترک و افشاری بیات اصفهان  دستگاه نوا

ودستگاه ماهور نوا خته می شود در بعضی از مکاتب مانند مکتب اصفهان به نام گوشه

افشار آمده  نت شاهد آن درجه سوم گام شور است و گسترده ملودی درجه پنجم گام

 

نام گوشه:امیری=طبرسنانی

گوشه امیری را طبرسنانی یا طبری هم می گویند ساحتار ملودی این گوشه بر مبنای

امیری پازواری خوانده می شود و اشعار این گوشه اغلب از شعرای مازندرانی بوده

در ضمن در قدیم به سرزمین مازندران وگیلان طبرستان می گفتند استاد ابولحسن صبا

این گوشه را در ردیف خود اضافه کرده

ازاین گوشه می توان از آواز بیات ترک به آواز دشتی رفت

حسن مشحون در کتاب خود تاریخ موسیقی ایران آورده آهنگهایی در صفحات شمال به

نجما و کتولی معروفند که نام نجما یا امیر نجمی ازآن مشتق می شود آواز امیر نجمی

با گوشه طبری کمی فرق دارد محل قرار نت شاهد درجه سوم گام شور است و گسترده

ملودی تا درجه پنچم گام

 

نام گوشه:راک عبدالله

راک از ریشه هندی کلمه راگا به معنی نغمه و سرود گفته شده

این واژه از زمان ساسانیان وارد موسیقی ایران شده  در زمان بهرام گور موسیقی فقط

در دربار شاه نواخته می شد روزی که شاه با لباس مبدل به شهر می رود تا از اوضاع شهر

با خبر شود با مردم که صحبت می کند نیاز آنها را به موسیقی درک می کند و برای مردم

تصمیم می گیرد ۴۰۰ لولی که به آنها گوسن هم میگفتند وارد ایران کنند

گوسنها در نمایش و موسیقی و آکروبات بسیار ماهر بودند و آنها در شهر برای مردم

هروز به اجرا می پرداختند در واقع بهرام گور را می توان از بهترین پادشاه ایرانی دانست

که در زمان او موسیقی بسار رونق یافت و به عصر طلایی موسیقی ایزان معروف است

گوشه راک در حال حاضر در ردیف موسیقی ضبط شده و به نام های مختلف و حالت های

مختلف نواخته می شود(راک هندی  راک کشمیر  راک عبدالله  صفیر راک -کرشه راک)

نت شاهد آن روی درجه هشتم گام شور است و گسترده ملودی تا درجه دوازدهم

 

نام گوشه:گشایش

 

گشایش بمعنی باز شدن است در ردیف موسیقی ایران با ملودی ها و تعریف های مختلف

آمده و بیشتر با ملودی گوشه داد بطور نا مشخصی ترکیب شده

از طریق این گوشه می توان راه به درجات مختلف گام باز کرد و وارد گوشه های دیگر شد

و همچنین شباهتی به گوشه جامه داران نیز دارد هر دو ملودی قدری حزن انگیز هستند

نت شاهد این گوشه روی درجه چهارم گام شور است

و گسترده ملودی تا درجه پنجم گام

 

نام گوشه:نیشابورک

نام نیشابور در قدیمیترین کتاب ایرانی اوستا به گونه (ریونت) آمده که به معنای دارنده

جلال و شکوه است و هم اکنون بخشی از شهر نیشابور (ریوند)خوانده می شود

بر اساس نظریه منتسب بودن بسیاری از گوشه های موجود در ردیف موسیقی به شهرهای

ایران گوشه نیشابورک نیز در این چهار چوب قرار گرفته و ملودی آن  می تواند به یکی از دهستانهای استان خراسان واقع  در حوالی شهرستان سرخس وابستگی داشته باشد

گوشه نیشابورک را در دستگاهای ماهور و نوا و آوازهای بیات ترک -افشاری اجرا میکنند

در گام بیات ترک نیز همانند گام ماهور نت شاهد آن درجه جهارم گام شور است و گسترده ملودی تا درجه ششم گام فقط باید دقت کرد که ملودی نیشابورک با بیات ترک شباهت دارد و با نغمه ترک اشتباه نشود

 

 نام گوشه:فیلی

فیل دهی است کوچک از دهستان میانرود شهرستان آمل

ساختار ملودی فیلی به گو نه ای است که آن را می توان تمرینی برای دانگ اولیه گام ماهور

دانست چرا که از درجه اول گام به صورت پله ای به درجه پنجم گام حرکت کرده و سپس

به نت شاهد بر می گردد و در آواز بیات ترک عینن هم این شکل است

 

نام گوشه:شکسته

با مدعی بگو که ما خود شکسته ایم           محتاج پنجه نیست که با ما درافکنی

چون در پرده ملودی شکسته هنگام اجرای گوشه در آوازها و دستگاها باعث شکستن

فواصل گام و حالت آواز کاملان فرق پیدا میکند این گوشه را شکسته مینامند

نت شاهد درجه پنجم گام شور و گسترده ملودی درجه هشتم گام

 

نام گوشه:تصنیف بیات تزک

 

اجرای تصنیف بیات ترک بر اساس و قوانین تصنیف های دیگر انجام میشود

محل نت شاهد روی درجه اول گام گسترده ملودی تا درجه هشتم گام

 

 پایان

بقیه دستگاه شور ادامه آواز ترک

در انتهای آواز ابوعطا در آمد آواز بیات ترک راشرح دادم

حال بقیه گوشه های ترک را ادامه می دهم

 

چون شاهدان چمن زیر دست حسن تواند

کرشمه   بر   سمن و   ناز بر  سنو بر کن

 

نام گوشه:کرشمه

در گام بیات ترک ملودی گوشه کرشمه درجه اول گام را اشغال می کند

وگسترده ملودی تا درجه سوم گام شور است

 

نام گوشه:مهدی ضرابی

چنانچه از اسم این گوشه بخوبی میتوان دریافت که  مهدی ضراب  یکی از نوازندگان قدیم

ایران بوده و با حالتی خاص و دل انگیز در درآمد بیات ترک می خوانده و می نواخته

و بگذشت زمان این ملودی وارده ردیف موسیقی ایران شده  

نت شاهد این گوشه روی درجه اول گام شور است

گسترده ملودی تا درجه سوم گام شور

 

نام گوشه:دوبیتی

دوبیتی خوانی را در اکثر گوشه ها ی ردیف موسیقی ایران می توان انجام داد

در ردیف میرزا عبدالله دوبیتی بصورت یک گوشه آمده آست

در واقع دوبیتی خواتی نوعی از موسیقی فولکلر ایران است که در لرستان اغلب

خوانده می شود

نت شاهد آن روی درجه اول گام شور و گسترده ملودی درجه سوم گام است  

 

نام گوشه:دوگاه

شک نیست که اساتید قدیم در ا جرای آهنگها و ساخته های خود به علت اشکالات فنی(پرده بندی سازها) قادر به استفاده از پوزیسیونهای مختلف به صورت آنچه که در موسیقی ضربی عمل می شود نبودند. هر دستگاهی را از پرده خاصی شروع و طوری ختم می کردند که امکان اجرای تمام سری صداهای مورد نظر به آسانی و راحتی مقدور باشد.

نامهای تکنیکی دو گاه، سه گاه، چهارگاه و غیره(که به نام درجات گام بیشتر شباهت دارد)و به خصوص برای اشاره به محل قرار گرفتن آن دستگاه روی پرده های ساز از ساده ترین روش انگشت گذاری استفاده می کردند.

مثلا اگر بخواهیم دستگاه شور را از نت سی کرون شروع کنیم یعنی سی کرون را شاهد شور قرار دهیم، اجرای چنین شوری اگر غیر ممکن نباشد لااقل برای هر استادی مقدور نیست.

برعکس اگر شاهد شوری را نت لا فرض کنیم می بینیم که محل اجرای آن شور راحت تر است. حال تصور می شود که دوگاه هم باید نام دستگاه شوری بوده باشد که شاهد آن در مرحله دوم از مراحل ناشناخته ای قرار می گیرد. بنابراین طبیعی است که نام(دوگاه) که اصطلاحی است برای اشاره به نوبت دوم، به آن شوری که در مرحله دوم سیم دست باز (سل)قرار می گرفته است یعنی شور لا.

بطور خلاصه در قدیم به مقامی که از درجه دوم یک گام زیربنا و بنیادی آغاز می شده دوگاه گفته می شده است و امروزه بهه صورت گوشه کو چکی در دستگاه شور ثبت شده.

نت شاهد درجه اول گام شور

گسترده ملودی تا درجه سوم گام شور

 

نام گوشه:قطار

گوشه فطار را قبلان تعریف کردیم شاهد آن روی درجه اول بیات ترک قرار دارد و گسترده

ملودی تا درجه چهارم گام شور است

 

نام گوشه:شهابی

دکتر ساسان سپنتا در کتاب چشم انداز موسیقی می نویسد

ابولحسن صبا استاد کلیه ساز های ایرانی از شهاب السادات اصفهانی شنیده

و در ردیف موسیقی خود وارد کرده شهاب السادات از واعظین خوش صدای دوران قاجار بوده

وصدایی خوش داشته او در مراسم مذهبی این گوشه ویا گوشه های دیگر ردیف را می خواند

استاد صبا گوشه ای را که شهاب ا صفهانی در آواز ترک  با آهنگی مخصوص می خوانده

شهابی نام گذاشت نت شاهد این گوشه روی درجه اول گام شور است

و گسترده متودی روی درجه چهارم گام

 

نام گوشه:رکب

رکب به معنای شترسواران است که تعداده آنها بیشتر از ده نفر نباشد

از عمده آوازهای عرب ازجنس حدا ونصب ورکبان بود

حدا نوعی موسیقی عرب بوده که با آهنگ رفتار شتران بروی ریگهای صحرا تناسب داشت

وشتربانان برای نشاط شتران بالحن مخصوص می خواندند

فرصت الدوله شیرازی در کتاب بحورالالحان آوردهاست:قدما اگر دوگاهی را خوانده

و بر چهار گاهی فرود می آمدندـ رکب  می خواندند

اگر در آواز بیات ترک گوشه دو گاه را خوانده و آن دو گاه را چنان با حالت ملودی چهار گاه

تر کیب نموده که نت شاهد بیات ترک و دو گاه با نت شاهد چهار گاه مشترک باشد

پس می توان رکب را نوعی مودولاسیون نامید

نت شاهد درجه اول گام شور است

گسترده ملودی تا درجه سوم

 

نام گوشه:داد

 

رها نمی کند  ایام   در  کنار  منش

که داد خود بستام به بوسه از دهنش

 

 درمورد این گوشه داستانی است در  باره باربد موسیقی دان عصر خسرو پرویز

در در بار خسرو موسقیدانی بوده به نام سرکش که بسیار حسود بوده وقتی او

می شنود شخصی به نام باربد که موسیقی دان است و صدایی خوش دارد دستور

می دهد او را به دربار راه ندهند باربد به فکر چاره می افتد و با باغبان شاه صحبت می کند

و در مقابل قدری زر وسیم باغبان به او اجازه می دهد که وقتی شاه برای گردش به باغ می

 آید باربد او را ببیند باربد لباسی سبز رنگ بتن می کند و ساز خود را با برگ درخت می پوشاند

و به بالای درخت می رود وقتی خسرو پرویز از زیر درخت رد می شود باربد چنان سرودی

می خواند که همه را به حیرت می آورد خسرو شاه می گوید این صدا از کجا می آید خود را

نشان بده باربد از روی درخت به پایین می آید و از آن روز شخص اول  دربار و سوگلی شاه

می شود و آن چیزی بود که سرکش نمی توانست قبول کند زیرا باربد جای او را گرفته بود

و بهمین خاطر سرکش به باربد سم می دهد و این مرد بزرگ تارخ موسیقی ایران را از بین

می برد  سرودی که باربد با آن شاه و همراهان را آنطور حیرت زده کرده بود همان سرود

داد آور که به گوشه داد معروف است و در ردیف موسقی ماست

 

 سرود داد آفرین فقط با نام داد در متون ادبی ما وارد شده و اکنون در شاهنامه داریم

بدان باغ رفتی به نوروز شاه                   دو هفته ببودی بدان جشن گاه

سبک باربد نزد مردوی شد                      همان روز با مرد هم بوی شد

بر سر آن سرو شد بربط اندر کنار             زمانی همی بود تا شهریار

به ایوان بیامد از آن جشن گاه                   بیاراست پیروزگر جای شاه

زننده بر آن سرو برداشت رود                    همان ساخت پهلوانی سرود

یکی نغز دستان بزد بر درخت                     کزان خیره شد مرد بیدار بخت

سرودی به آواز خوش برکشید                   که اکنون تو خوانیش دادآفرین

ولی اگر امروز ملودی گوشه فوق را بررسی کنیم می بینیم که حزنی خاص بر آن حکمفرما است و بعید به نظر می رسد که در طول زمان دستخوش انحراف ملودی و سلیقه نوازنده های مختلف نشده باشد. اجرای گوشه داد در گام بیات ترک همان گام ماهور است، چرا که گام ماهور و بیات ترک تنها یک فرق در درجه هفتم با هم دارند.

نت شاهد درجه دوم گام شور و گسترده ملودی تا درجه چهارم گام شور است.

 

ادامه دارد

 

دستگاه شور گوشه های شور

چو عاشق می شدم گفتم که بردم گوهر مقصود

ندانستم  که  این    دریا  چه  موج   بیکران   دارد

بررسی دستگاه های موسیقی ایرانی:

دستگاه های موسیقی ایرانی شامل دوازده آواز می باشد.

 آوازها شامل: ۱) شور ۲) ابوعطا ۳) بیات ترک ۴) افشاری ۵) دشتی ۶)همایون ۷) اصفهان ۸) سه گاه ۹) چهارگاه ۱۰) نوا ۱۱) راست پنج گاه ۱۲) ماهور می باشد.

 بررسی آواز شور:

یک روز به شیدایی در زلف تو آویزم

وز دو لب شیرینت صد شور برانگیزم

تعریف: آوازی که به طریقی چشم گیر و پسندیده باعث به وجود آمدن وجد و حال شود شور خوانده شده است.

محل قرار نت شاهد درجه اول گام شور

گسترده ملودی تا درجه چهارم گام

قدما این دستگاه را تحت عنوان ام الاواز نیز خوانده اند. از این دستگاه چهار آواز مهم مشتق می شود که به ترتیب قرار نت شاهد( ابو عطا، بیات ترک، افشاری، دشتی) هستند. دو تا از این مشتقات گامشان با شور یکی است. مانند ابوعطا و دشتی. و فرودهای نهایی این دو آواز به دستگاه شور انجام می شود.دو آواز دیگر افشاری و بیات ترک ضمن استقلال گام، فرودهای نهایی در درآمدهای خودشان انجام می شود.

گوشه های شور عبارتند از: ۱) درآمد، ۲) خارا ۳) ضجه موره ۴) اصول ۵) هداوندی ۶) مثنوی ۷) رهاوی ۸) پنجه مویه ۹) نغمه ۱۰) سلمک ۱۱) بیات شیراز ۱۲) هشتری ۱۳) گریلی ۱۴) روح الارواح ۱۵) شهناز ۱۶) زیرکش سلمک: (نوع اول) ۱۷) زیرکش سلمک: (نوع دوم) ۱۸) گلریز ۱۹) مجلس افروز ۲۰) بیات کرد  ۲۱) قرچه ۲۲) رضوی۲۳) کاروانی ۲۴) جوادخانی ۲۵) تنگسیری ۲۶) حسینی ۲۷) ده ناصری (عمل گیسو) ۲۸) کرشمه ۲۹) تصنیف

سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد

دلبر  که  در  کف  او  موم  است  سنگ  خارا 

نام گوشه : خارا (درآمد)

محل قرار نت شاهد درجه اول گام

گستده ملودی تا درجه چهارم

تعریف: قدما قسمتی از شور را به عنوان درآمد می خوانده و می نواختند و آن را به خارا موسوم ساختند.

از نظر علمی ملودی گوشه خارا از زیر دانگ اولیه شور( دانگ مقدمه) شروع و پس از گردش های چند به دانگ اولیه گام شور ورود کرده و در پایان روی تونیک گام شور فرود می آید.

در خواب کرده ای ز رهاوی مرا کنون

بیدار کن به زنگوله ام که آنم آرزوست

گوشه رهاوی

در ردیف موسیقی سنتی امروز رهاوی یا رهاب گوشه ای است که در دستگاه نوا  و گاه در پایان آواز افشاری با ساز یا آواز اجرا می شود. به قول شادروان روح اله خالقی رهاب سوز و گداز و ندبه ندارد، بلکه به پیر تجربه دیده ای شبیه است که می خواهد آب خنکی بر دل داغدیده ی مصیبت دیدگان بریزد و آنان را با نصایح دلپذیر امید وار کند و در ضمن بگوید آرزو های بشر تمام شدنی نیست.پس برای آنکه آسوده زندگی کنیم باید دامان آرزو را فراتر کشیم. تا ادامه زندگی که گاه با رنج و محنت و زمانی با شادی و مسرت توام است سهل و آسان باشد.

مولانا در یک غزل خود نام یازده مقام از دوازده مقام اصلی رایج در زمان صفی الدین عبدالمومن را صریحا ذکر می کند.

می زن سه تا که یکتا، گشتم، مکن دو تایی

یا  پرده  "رهاوی"  یا  پرده ی  رهایی

بی زیر و بی بم تو، ماییم در غم تو

درنای این "نوا" زن کافغان ز بی نوایی

قولی که در "عراق" است درمان این فراق است

بی قول دل بری تو، آخر بگو کجایی

ای آشنای شاهان، در پرده ی "سپاهان

بنواز جان ما را، از راه آشنایی

در جمع سست رایان رو "زنگُله" سرایان

کاری ببر بپایان، تا چند سست رایی

از هر دو "زیر افکند" بندی بر این دلم بند

آن هر دو خود یکیست و ما را دو می نمایی

گر یار راست کاری، ور قول راست داری

در "راست"  قول برگو تا در "حجاز" آیی

در پرده "حسینی"، "عشاق" را در آور

وز "بوسلیک" و "مایه" بنمای دلگشایی

از تو "دوگاه" خواهند تو "چار گاه" بر گو

تو شمع این سرایی ای خوش که می سرایی

اکنون باید بررسی کرد که آیا الحان مندرج در ردیف فعلی موسیقی سنتی ایران از نظر حالات عاطفی شباهت و تناسبی با الحان همنام در دوران گذشته دارند یا نه.برای دستیابی به هدف به عنوان نمونه به کیفیت این ملودی یا لحن اشاره می کنم که در قرن هفتم هجری یعنی در زمان حیات صفی الدین عبد المومن (که با مولانا جلال الدین رومی هم عصر بودند)، جزو دوازده مقام اصلی بوده است. مولانا در غزلی که به طور قطع و یقین الهامات و جذبه های موسیقی او را وادار به سرودن آن کرده می فرماید:

ای چنگ پرده های "سپاهان" م آرزوست

وی نای ناله ی خوش سوزانم آرزوست

در پرده "حجاز" بگو خوش ترانه ای

من هدهدم صفیر سلیمانم آرزوست

از پرده ی عراق به "عشاق" تحفه بر

چون "راست" و "بوسلیک" خوش الحانم آرزوست

آغاز کن "حسینی" زیرا که "مایه" گفت

 کان "زیرخرد" و "زیربزرگانم" آرزوست

این علم موسیقی بر من چون شهادت است

چون مومنم شهادت و ایمانم آرزوست

کسانی که با موسیقی ایرانی انس و الفت دارند، آنها که گوشهای حساس و موسیقی شناس دارند و آنها که خداوند نعمت شور و ذوق و حال را به ایشان عطا فرموده مفاهیم و معانی عاطفی هر یک از نغمات و گوشه های موسیقی سنتی ایران را در قلب و جان خود احساس می کنند. و می توانند تا حدی کیفیت تاثیر پذیری نغمات و دستگاه های ایرانی را توجیه و بیان کنند.

نام گوشه: ضجه موره

در موسیقی کرمانشاه نوعی آواز مقامی وجود دارد به نام هوره که قدیمی ترین آواز ایرانی است. ریتم این آواز آزاد است. بعضی از شاخه های مقام هوره عبارتند از: غریبی، ساروخانی، موری، هجرانی و مجنونی که این قطعات بیشتر با تنبور در مجالس نواخته می شوند. و نوعی آواز به نام هوره خوانی وجود دارد که مور نام دارد و اشعار آن حماسی است. یک نوع دیگر موره خوانی توسط زنان هنگام مرگ عزیزانشان در مجالس زنانه خوانده می شود که ملودی آن خیلی حزن آور است.

نت شاهد آن درجه دوم گام شور و گسترده ملودی تا درجه چهارم گام می رسد.

در ضمن ساختار آهنگ و ملودی این گوشه به گونه ای است که از طریق آن می توان براحتی از گام شور به گام همایون و باالعکس ورود نمود.

به دوستی که ز دست تو ضربت شمشیر

چنان موافق طبع آیدم که ضرب اصول

نام گوشه: اصول

محل قرار نت شاهد درجه اول گام

گسترده ملودی تا درجه چهارم گام

در موسیقی قدیم ایران ۲۴ نوع وزن یا ضرب یا اصول معمول بوده که به آنها بحر اصول می گفتند که امروزه چند نوع از این اصول هنوز متداول است. و از همه مشهورتر: ساقی نامه، صوفی نامه و شاهنامه خوانی است. بنابراین ضرب اصول رنگی بوده است وابسته به شور.

سعدی می گوید:

مغنی نوای طرب ساز کن

به قول و غزل قصه آغاز کن

که بار غمم بر زمین دوخت پای

به ضرب اصولم بر آور ز جای

 نام گوشه هداوندی

محل قرار نت شاهد درجه اول گام

گسترده ملودی درجه چهارم گام

در اطراف تهران ،ساوه محله ای است به نام هداوند

نوعی از چهارپاره خوانی درپرده درآمدشورواصفهان مرسوم است که به هداوندی معروف است در حقیقت می توان این آواز را در همه پردهای یک دستگاه خواند. ملودی هداوندی در پرده بیات راجه بیات اصفهان به سوزوگداز معروف است.

من همان نایم که گر خوش بشنوی

با تو  گویم  شرح  درد  مثنوی

نام گوشه: مثنوی شور

محل قرار نت شاهد: درجه اول گام

گسترده ملودی: درجه آخرین گام

مثنوی در میان زنجیره ردیف موسیقی ایرانی جایگاهی ویژه برای خود دارد. حالتی از ملودی که در همه پرده ها و درجات گام یک دستگاه و آواز می تواند گردش داشته باشد و شعر انتخابی برای اجرای این حالت بحر مثنوی می باشد.

در مجموع می توان مثنوی خوانی را در همه هفت دستگاه و پنج آواز مشتق انجام داد. در بعضی از آوازها کمتر خوانده می شود و در بعضی از آنها اصولا مرسوم نیست.

آخر شب ره حسینی ساز

صبحدم پرده "رهاوی"  گیر

نام گوشه: رهاوی

محل قرار نت شاهد درجه دوم گام

گسترده ملودی درجه چهارم گام

رهاوی نام یکی از مقامهای دوازده گانه موسیقی قدیم بوده است و دارای دو شعبه به نامهای نوروز عرب و نوروز عجم بوده، چنانچه در بیتی آمده:

رهاوی شد مقام و شعبه او

تو نوروز عرب را و عجم گو

نام آوازی که آن را در قلعه "رهاو" که از قلعه های قدیم روم بوده صاحب صوتی می خوانده و چون منسوب به رهاو بوده، این حالت را رهاوی می گویند.

در بعضی از روایات رهاوی را به عنوان نوعی از درآمد برای شور می شناسند.

نماز شام غریبان چو گریه آغازم

به "مویه" های غریبانه قصه پردازم

نام گوشه: پنجه مویه

محل قرار نت شاهد: درجه سوم گام

گسترده ملودی تا درجه هفتم گام

پنجه مویه حالتی است در ردیف میرزا عبداله که پس از گوشه نغمه جهت فرود از آن استفاده شده است و شباهت ملودی آن با بیات ترک نزدیک است.

پنجه مویه نوعی فرود است جهت برگشت از دانگ اول گام شور به نت شاهد آن.

ملودی پنجه مویه را می توان به صورت ضربی یا نیمه ضربی اجرا نمود و ملودی این آواز با فراز و نشیب هایی که دارد میتواند کلیدی محسوب شود برای تبدیل گام شور به سه گاه و چار گاه.

وزن شعری متناسب با ملودی آن چهار بار فعلاتن می باشد.

 

 

نام گوشه:زیرکش سلمک

در گام شور وقتی خواننده یا نوازنده به طرز خاصی از درجه هفتم گام شور به نت شاهد می رسد

آن را زیرکش سلمک می گویند این فرود را چون پس از گوشه سلمک اجرا می شود و موقع شروع در محدوده سلمک است زیر کش سلمک نام گرفته

محل قرار نت شاهد  درجه سوم گام شور

گسترده ملودی:تا درجه هفتم گام

در ضمن هرگاه بخواهیم از بیات ترک به شور رویم از زیر کش سلمک برای فرود می توان استفاده کرد

نوی دیگر زیرکش سلمک وجود دارد که نت شاهد آن درجه پنجم گام شور است و گسترده ملودی درجه پنجم گام این ملودی شباهتی با گوشه گلریز دارد

 نام گوشه: گلریز

بیا که پرده گلریز هفت خانه چشم

کشیدیم به تحریر کارگاه خیال

گلریز یکی از گوشه های دستگاه شور می باشد و نت شاهد آن روی درجه پنجم گام شور واقع است و در حقیقت ملودی آن را می توان به تعبیری تمرینی برای گذر از فواصل و درجات گام شور دانست.

چون که روند ملودی آن از درجه پنجم گام شور شروع شده و خود را به درجه اول گام شور می رساند، و پس از آن فاصله به فاصله از درجات شور به طرف اکتاو شور حرکت نموده و در آنجا(شاهد حسینی شور) تحریرهای چندی را به خود اختصاص می دهد و همانجا ایست می کند. پس می توان گفت که گسترده ملودی گلریز محدوده کل گام شور را در بر دارد.

محل قرار نت شاهد درجه پنجم گام

گسترده ملودی تا درجه هشتم گام

و گلریز به معنای کسی که به دلیلی گلریزان کند و گل افشانداژه.

 

نام گوشه:مجلس افروز

قطعه ای است ضربی که در ردیف به صورت چهار مضراب پس از گوشه گلریز آمده

محل قرار نت شاهد :درجه هشتم گام

گسترده ملودی: درجه دوازدهم گام

 

نام گوشه:بیات کرد

بیات به معنای لفظ است آهنگی که در بین کردها رواج داشته و می خوانند

نت شاهد:درجه پنجم گام شور است

گسترده ملودی درجه هفتم گام

نت شاهد آن منطبق با شاهد آواز دشتی است و ایست هایی روی نت شاهد شور دارد

 

نام گوشه :قرچه

دهی است نزدیک قوچان مردم آنجا ترک زبان هستند

شاهد آن روی گام شور درجه ششم گام است و روند ملودی تا درجه هفتم است

 

 

نام گوشه: رضوی

روی درجه هفتم گام شور نوعی از ملودی بنا شده که شباهت به آواز ابو عطا و چکاوک دارد

رضوی را می توان منسوب نه شخص دانست چون واژهای از این قبیل در ردیف وجود دارد که

نام شحصی بوده

نت شاهد :درجه هفتم گام

گسترده ملودی:درجه هشتم گام

 

نام گوشه:کاروانی

کاروانی حالتی است الهام گرفته شده از زنگ بسته بر گردن شتران اجرای این حالت در گام

تداعی حرکت ساربانان وقطار شتران در زمانهای پیش بوده به همین دلیل این گوشه حالتی مستقل

دارد و با نام کاروانی ثبت شده البته در دستگاه راست پنجگاه

اما این گوشه در گام شور نباید با کاروانی در دستگاه راست وپنجگاه اشتباه شود

 محل نت شاهد:درجه هفتم گام

گسترده ملودی درجه هشتم گام 

 

نام گوشه:جواد خانی

جواد خان فردی بوده که اسمش با ردیف مو سیقی پیوند خورده

او از رجال بوده و استاد کمانچه نام اصلی او میرزا جواد خان قزوینی و با ذوق بوده

او هنگام خواندگی یا نوازندگی این حا لت را چاشنی گوشه رضوی می کرده

نت شاهد درجه هفتم گام

گسترده ملودی درجه هشتم گام

 

نام گوشه:تنگسیری

نزدیک بوشهر محله ای به نام تنگستان وجود دارد مردم این ناحیه را تنگسیر می گویند

گوشه تنگسیری منسوب به این منطقه است

نت شاهد درجه هفتم گام

گسترده ملودی درجه پنجم گام

 

 نام گوشه:نغمه

گوشم همه بر قول نی و نغمه چنگ است

چشم همه بر لعل لب و گردش جام است

نغمه در اصطلاح  مو سیقی به معنای صدا است و در ردیف گوشه ایی خاص با ملودی بخصوص و در

گامی بخصوص بکار رفته و در دستگاههای همایون-شور-راست پنجگاه-سگاه-نوا-اصفهان اجرا می

شود نوعی از نغمه در روی گام شور درجه چهارم گام رابه خود اختصاص می دهد و گسترده ملودی

آن تا درجه هفتم گام شور می باشد

نت ایست (فرود موقت)ملودی نغمه روی درجه اول شور قرار دارد

گسترده ملودی تا درجه هفتم گام

 

نام گوشه:سلمک

گوشه سلمک ازگوشه های اصلی و زیبای شور است

اول کسی که آوازهای فارسی را در دستگاه رمل خواند سلمک بود که در زمان هارون الرشید

زندگی می کرد

نت شاهد درجه چهارم گام شور است

گسترده ملودی درجه پنجم گام

 

  نام گوشه بیات شیراز

  بیات به معنای لفظ است که منسوب به شیراز است

  می توان آن را از قطعات فو لکلور ایران دانست در پرده سلمک(درجه چهارم گام شور) نواخته می شود

 

نام گوشه هشتری

در ردیف میرزا عبدالله رنگی به نام شهر آشوب ثبت شده که قسمتی از این رنگ هشتری نام دارد

هشتر خان از بزرگان ترک بوده قطعه ای است ضربی

نت شاهد درجه چهارم گام شور

گسترده ملودی تا درجه پنجم گام

 

نام گوشه گریلی

قطعه ای است ضربی در گام شور ملودی آن از درجه چهارم گام شور(شروع سلمک) به صورت ۴/۲

آغاز می شود و پس از آن به درجه پنجم گام(شروع دشتی) تغییر شاهد می دهد و پس از آن در

قسمت سوم به درجه هشتم گام شور(محل قرار عشاق دشتی و حسینی شور) ادامه ملودی می دهد

نت شاهد درجه چهارم گام شور

گسترده ملودی تا درجه هشتم گام

 

نام گوشه : روح الارواح

حا لتی از ملودی را در پرده ابوعطا و بیات ترک یعنی درجات چهارم و سوم گام شور اجرا می کنند

که وزن و آ هنگ آن بر اساس اذان(اشهد ان لا اله الا ا لله) می با شد

در ردیف مو سیقی ایران در قسمت آواز بیات ترک آمده و در پرده گوشه رضوی قا بل اجراست

نت شا هد درجه چهارم گام

گستر ده ملودی درجه پنچم گام

 

سرو،ساقی و ماه ، رود نواز

پرده بر بسته در ره شهناز

 

نام گوشه:شهناز

شهناز حالتی تحریر گونه است که با یک سری حرکات ما نوریک درجات گام شور را

از چهارم تا ششم طی نموده و روی درجه ششم (شا هد قر چه) ایست می نما ید

این حا لت را سلمک به قرچه هم می گویند

واژه شهناز از شهنای که نوعی ساز در گذ شته بوده به طول ۷۷ سانتیمتر

در زبان پهلوی نای را هم ناز می گفتند

نت شاهد درجه چهارم گام شور وگسترده ملودی درجه ششم گام شور است

 

 نام گو شه:حسینی

این گوشه توسط شخصی به نام (حسین بن امیه عجمعی)ثبت شدهو به همین خاطر

این گوشه را حسینی خواندن پنج نوع حسینی وجود دارند که عبارتند از

۱-حسینی اصل

۲-حسینی عشیران

۳-حسینی عچم

۴-حسینی صبا

۵-حسینی نیریز

البته حسینی شور کمی فرق دارد و ساحتار ملودی آینقدر پچیده نیست

نت شاهد در جه هشتم گام شور است

گسترده ملودی تا درجه دهم

 

 نام گوشه ده ناصری

این گوشه را از ساخته های عبدالقادر مراغی می دانند همچنین نام یکی از ملودهای

نواحی(ده ناصری) در هندوستان است این گوشه را عمل گیسو هم مینامند

نت شاهد درجه هشتم گام

گسترده ملودی تا درجه دهم گام

 

چو شاهدان چمن زیر دست حسن تواند

کرشمه بر سمن و ناز بر صنوبر کن

نام گوشه: کرشمه

در گام شور تجلی این گوشه در دانگ اول شور یعنی درآمد و سلمک می باشد. در قدیم شعر در وزن (هزار مرتبه به به از آن لب شکرینت) و یا مفاعلن فعلاتن را در ملودی کلیه دستگاه ها و آوازها کرشمه گفته اند. ملودی گوشه کرشمه بیشتر ضربی اجرا می شود و دارای وزن سه چهارم می باشد. نت شاهد آن درجه اول گام شور و گسترده ملودی تا درجه هشتم گام شور است.

 

نام گوشه: تصنیف شور

محل قرار نت شاهد درجه اول گام

گسترده ملودی تا درجه هشتم

تعریف تصنیف: آهنگی است ساخته شده، موزون و همراه با کلام. در موسیقی قدیم ایران(نیمه دوم قرن هجری) تصانیف دوازده قسم بوده است: ۱. نوبه (ترانه)  ۲.بسیط  ۳. کل الضروب  ۴. ضربین  ۵.کل الغنم 

۶. نشیط عرب  ۷. نشیط عجم  ۸. عمل  ۹. صوت  ۱۰. پیشرو  ۱۱. زخمه  ۱۲. قطعه

 

  

 

 

آواز ابوعطا

آواز ابوعطا

گوشه های ابو عطا عبارتند از: 1-  درآمد  2-  دستان العرب  3-  سیخی 4-  رام کلی  5-  خسرو شیرین 6-  جور  7-  حزان  8-  مثنوی ابوعطا  9-  سملی  10 - حجاز  11-  گبری  12-  حسن موسی  13- مهربانی  14-  چهارباغ (چهار پاره) 15-  یعقلون و حجاز مصری  16-  قطاربند  17- یتیمک  18-  تصنیف ابوعطا

نام گوشه درآمد:

واژه ابوعطا از ابو ایتام گرفته شده و به معنای پدر یتیمان است. طوایفی از ایل قشقایی نیز به ایل ایتام شهرت دارند. ابو عطا را همچون سارنگ ثبت کرده اند که به معنای مرغ خوش آواز است.امروزه در سیستم تقسیم بندی ردیف موسیقی ایران اجرا می شود. نت شاهد آن درجه چهارم گام شور است و گسترده ملودی آن تا درجه هشتم گام شور می باشد. در واقع گام ابوعطا همان گام شور است، فقط نت های ایست (دوم شور) و شاهد ابو عطا(چهارم شور) ملودی این آواز را از شور جدا می سازد.

هیچ مطرب نگوید این دستان

هیچ   بلبل   نداند  این  آواز

 

نام گوشه دستان عرب:

دستان بمعنی نغمه و آواز است به پردهای بسته شده روی تار وستار هم دستان می گویند. آوازی که بر اساس پرده بندی و فواصل گوشه موسیقی عرب خوانده و یا نواخته شود دستان عرب می گویند اما امروزه در ردیف موسیقی ایران بصورتی دیگر بکار می رود گوشه ای کوتاه در آواز ابویطا و نوعی درآمد محسوب می شود نت شاهدآن منطبق با نت شاهددرآمد ابوعطا یعنی درجه چهارم گام شور است و گسترده ملودی درجه پنجم گام شور است.

 

نام گوشه سیخی:

به ملودی و آهنگی که منسوب به یک  گروه مذهبی در هندوستان به نام سیخ ها می با شددر موسیقی ما نوعی از درآمد ابوعطا می باشدساختار آن بگونه ای است که اشعار چهار پاره درآن غالب قرار می گیردو حال و هوای ملودی را بهتر بیان می کندنت شاهد منطبق با شاهد ابو عطا ست یعنی درجه چهارم گام شورو گسترده ملودی تا درجه هفتم گام شور است یعنی تا حد درآمد اصلی ابوعطا.

حافظ ازحشمت پرویز دگر قصه مخوان

که لبش جرعه کش خسرو شیرین من است

نام گوشه خسرو شیرین:

نام لحنی از سی لحن باربد که او این لحن را به خواست و تمایل شرین ساخته تا ساختن باغی را که خسرو پرویز به شیر ین وعده داده  و فراموش کرده بود با خواندن آهنگی به یاد خسرو آورد که بعدها به خسرو شیرین معروف گشت شاهد آن درجه اول گام شور و ابوعطا وگسترده ملودی تا درجه پنجم گام.

 

نا م گوشه:جور

ملودی این گوشه بسیار حزن آور است و موقع اجرا مانند کسی است که با زبان شعر وموسیقی جور و جفایی که بر وی رفته باز می گویدنت شاهد آن درجه چهارم گام گسترده ملودی این گوشه تا درجه چهارم گام شور است.

شوق است در جدایی و جور است در نظر

هم جور  به  که   طاقت   شوقت   نیاورم

 

 نام گوشه حزان:

واژه حزان در اصل حز نان به معنای اندوهنا ک بوده و به مرور زمان به حزان مبدل شده حزان نوعی فرود است برای رفتن از گوشه مخا لف سه گاه به درآمد سه گاه وچهار گاه حزان را در آواز شور وابوعطا اجرا می کنند در واقع نوعی فرود است برای رفتن از درآمد.ابوعطا به در آمد شورنت شاهد درجه چهارم گام شور گسترده ملودی درجه پنجم گام شور است.

 

 نام گوشه مثنوی ابوعطا:

هرگاه مثنوی را در شور اجرا کنیم مثنوی ابوعطا می گوینددر بین ملودی هایی که در مثنوی اجرا می کنند از همه معرو فتر است نت شاهددرجه جهارم گام شور است گسترده ملودی تا درجه هشتم گام.

 

نام گوشه سملی:

سمل منطقه ای است در جنوب بوشهر مردم این ناحیه نوعی نوعی آواز می خوانند که به سملی معروف است حالتی است که برای فرود از گوشه حجاز ابوعطا به درآمد شور استفاده میکنندنت شاهد درجه پنجم گام شور است گسترده ملودی درجه پنجم گام.

 

نام گوشه حجاز:

حجاز منطق ای است در عربستان سعودی هنگامی که ایرانیان در این منطقه آوای مو سیقی را رواج می دادنند به همان نوعی که در سرزمین حجاز آواز می خواندند این آواز شکل گرفته است و وارده گوشه های موسیقی ایران شده نت شاهد درجه پچنم گام شورگسترده ملودی درجه هشتم گام شور است.

 

 نام گوشه گبری :

زرتشتیان وآتش پرستان را گبر می گویندگبری را می توان آواز ویژه زرتشتیان دانست نت شاهد روی درجه پنجم گام شور است و ملودی تا درحه ششم گام شور می رود.

 

نام گوشه حسن موسی:

حسن موسی نام شخصی است که تفنگ دراری ساخته و به نام او ثبت شده در آواز ابوعطا حالتی را خوانده که منحصر به او بوده و بعد ها در مکتب اصفهان به این گوشه مرسوم است نت شاهد درجه دوم ابوعطا وروند ملودی آن تا درجه سوم ابوعطا ست.

 

نام گوشه مهربانی:

چو نو کردی نوای مهرگانی ببردی هوش خلق از مهر بانی از الحان سی گانه باربد موسیقیدان معروف دربار ساسانی است به نام مهرگانی مهرگانی و یا مهربانی به گذشت زمان یکی شده و سروده مهربانی نیز اختصاص به جشن مهر گان بوده حالتی است ضربی گونه به وزن ۴/۶و در غالب وزن (مستفعلن مستفعلن)خوانده می شود. مهربانی از گوشه هایی است که شاهد های مختلقی داردو بصورت مثنوی در آواز ترک احرا میشود در پرده درآمدبیات ترک به(مهربانی بزرگ)ودر پرده شکسته (مهربانی)کوچک نامیده مشود. محل نت شاهد درحه اول گام شور است گسترده ملودی تا درجه پنجم گام.

 

نام گوشه چهار باغ:

عجب چهار باعی است بهجت فزاگردش  ثانی  خلد  گویند  شاید امروزه نوعی از اشعار که بصورت چهار پاره خواند ه شود  با آهنگی خاص در پرده ححازابوعطا به چهار باغ ویا چهار پاره معروف است نت شاهد درجه پنجم گام شور. گسترده ملودی تا درجه هفتم گام

 

نام گوشه:یقولون

به زبان عربی یعنی مردان سخن می گویند

برای اولین بار در ردیف میرزا عبدالله حالتی در حچاز ابوعطا نواخته شده از تکیه های موسیقی عربی است

که در موسیقی ایران آمده است

نت شاهد آن درجه دوم ابوعطا ست

گسترده ملودی در جه هفتم گام شور است

 

یارب قطار عمر صدای جرس نداشت

یا بخت خفته بود که این کاروان گذشت

 

نام گوشه:قطاربند

واژه قطار از کلمه گاتار گرفته شده ریشه آن از زبان باستان قدیم ایران است و هنوز در بعضی

از نواحی کردستان خوانده می شود قطار خوانی نوعی از موسیقی کردها می باشد

قطار گوشهای است که در آواز ترک هم خوانده می شودو در آواز ابوعطا به قطار بند معروف است

استاد علینقی وزیری می فرمایند قطاربشتر در ایالات کردهای گروس معمول بوده و دوبیتی های

بابا طاهر را با آن می خوانند

نت شاهد آن حجاز ابوعطا بوده و گسترده ملودی آن تا درجه ششم گام شور می رسد

در ضمن این قطه را نکیسا هم می گویند

 

نام گوشه:یتمک

واژه یتیمک بمعنی گوهر کوچک است این گوشه را برای اولین بار حمزه بن یتیم همراه با بلال حبشی

خوانده و بعدها وارد ردیف موسیقی ایران شده

نوعی از ملودی که در آواز شور و ابوعطا وهمینطور بیات ترک وافشاری می خوانند

نت شاهد روی شاهد حجاز می باشد

و گسترده ملودی تا درجه دوم ابوعطاست

 

نام گوشه تصنیف ابوعطا

نت شاهد درجه چهارم گام شور است

گسترده ملودی تا درجه هشتم گام شور میباشد

 

آواز بیات ترک

اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل مارا

به خال هندویش بخشم سمرقندو بخارا را

 

نام گوشه:درآمد ترک

بیات ترک رابیات زند هم میگوینداین آواز ربطی به ترکها ندارد بهتر است آن رابیات زند نامید

طایفه زند درایران حکومت می کردند

بیات زند به معنای شعر های عشقانه ای است که به وسیله بومیان این قبیله خوانده می شد

از نظرملودی با گام ماهور شبیه است فقط اختلاف کوچکی در روی درجه هفتم آن است که

بیات ترک را از ماهور مجزا می کند

شاهد آن درجه سوم گام شور است

گسترده ملودی درجه سوم گام خودش

ادامه  دارد