نگرشی به ردیف موسیقی ایرانی
فسانه گشت وکهن شد حدیث اسکندر سخن نو آر که نوا را حلاوتی دگر است
ردیف و مفهوم آن
هر مطلب وموضوعی که ترتیبی خاص و آرایش موزون گرفته باشد ردیف میگویند
اما در موسیقی به مجموع نغمات و الحانی گویند که تحت اصطلاح گوشه ویا ملودیهای
کوچک که بصورتی منطقی از لحاظ هماهنگی نسبت های فواصل ملودی ها با یکدیگر
پشت سرهم اجرا ویا خوانده شود گفته میشود
امروزه تمامی کسانی که به نحوی در را بطه با هنر موسیقی فعالیت می نمایند دستمایه
کار خود را ردیف قرار می دهند و هر چه دانش آنها از ساختار این ملودیهابیشتر باشد
قدرت اجرایی بیشتری از خود نشان میدهند
ردیفهای ضبط و ثبت شده
ردیف آقا حسینقلی
این ردیف رافرزند او(علی اکبر خان شهنازی)در وزارت فرهنگ وهنر ضبط کرده و در بین
ردیفهای موجود یکی از سخترین و زیباترین از نظر ساختار ملودی و اجرا میباشد
آقا حسینقلی استاد بزرگی بودولی قدری حسود و حاضر نبود اطلاعات خود را در اختیار
دیگران قرار دهد استاد وزیری می نویسد روزی خدمت استاد آقاحسینقلی رفتم تا بتوانم
ردیف ان استاد را بنویسم تا در آینده بعد از فوت او شاگردان بقیه ردیف را بدون
حضور ایشان با کمک استایددیگر بیاموزند خلاصه وقتی نزد استاد رسیدم موضوع را گفتم
آقاحسینقلی بسیار تعحب کرده و میپرسد مگر میشود موسیقی را نوشت وزیری مگویند
بله آقاحسین مفرمایند من قطه ای می زنم شما اگر راست مگوید بنویسید و شروع به
نواختن میکند شور پایین دسته را که تمام کردند به وزیری می گوید بزن وزیری چون موسیقی
را در فرانسه و آلمان تحصیل کرده بود و دیکته موسیقی را می دانست عینن قطه را می نوازد
آقاحسینقلی وقتی این را میبیند اصلان حاضر نمی شود وزیری بقیه ردیف را ادامه دهد
ردیف میرزا عبدالله
میرزا عبدالله برادر آقاحسین قلی و مردی بسیار مهربان و استاد تار و سه تار بود
از پسران او می توان استاد احمد عبادی را نام برد از شاگردان معروف وی اسماعیل
قهرمانی و نورعلی برومند بودند اسماعیل قهرمانی ردیف استاد خود را با تار نواخته
وضبط کرده در اختیار نورعلی بورومند که در میان سالگی یک دفعه نابینا می شود قرار میدهد
نور علی برومند ردیفهای ضبط شده را به مدت ۱۲ سال تنهایی در اطاق خود تمرین می کند
و پس از فوت اسماعیل قهرمانی نوار های ضبط شده را آتش میزند و از بین می برد
وحال تصور کنید اگر نورعلی خان بلایی به سرش می آمد ردیف میرزا عبدالله از بین می رفت
بعدها نورعلی خان با تغیراتی آن را ضبط می کند که ژاندورینگ فرانسوی آن رانت نگاری کرده
ردیف برومند را شاگردان او آقایان:مجید کیانی -علی اکبر شکارجی-داریوش طلایی
و حسین علیزاده هر کدام با ساز تخصصی خود ظبط نوده اند
ردیف درویش خان
مرتضی نی داود از شاگردان معروف درویش خان بود و ردیف این استاد بزرگ
را که ۲۹۷ گوشه دارد ذر رادیو ضبط کرد و درپایان پخش نشد و استاد نی داود از این موضوع
بسیار رنجید و به آمریکا رفت و تا پایان عمر آنحا ماند
ردیف عبدالله دوامی
از شاگردان معروف استاد داومی میتوان محمود کریمی استاد آواز را نام برد او با صدای
خود تمام هفت دستگاه را ضبط کرده
ردیف سید حسین طاهرزاده
طاهرزاده به خواهش نورعلی برومند در اواخر عمر همراه کمانچه اصغربهاری و تار بروبند
بعضی از دستگاه راضبط کرد
ردیف فرامرز پایور
از شاگردان معروف استاد ابولحسن صبا است
او ردیفی برای سنتور ضبط کرد
ردیف موسی معروفی
این استاد ردیفی که بنیاد آن از ردیف آقاحسینقلی و میرزا عبدالله است تدوین کرده است
و از خود ایشان گوشه هایی در آن آورده است
ردیف علی تجویدی
استاد تجویدی برای ساز ویلون در دستگاهای مختلف آثاری نوشته وضبط کرده
اختلافات بین ردیف های موجود در موسیقی سنتی ایران
موسیقی درطول سالیان گذشته باعث شده است ردیف هرکدام از اساتید سنتی ایران
باهم اختلافی پیدا کند
فقدان خط نت جهت ثبت ملودی ها و گوشه ها
عدم ارتباط های تنگاتنگ و عدم وسایل ارتباط جمعی
فقدان و کمبود مراکز فرهنگی و هنری برای تبادل نظریات هنرمندان و مو سیقی دانان
و ثبت نظر یات دست اول بنام اشخاص صاحب نظر
اضطراب داشتن ردیف دانان موسیقی از اینکه موقعیت مطلوب مقطعی خود را از دست بدهند
بر خوردهای سطحی اکثر آگاهین از موسیقی برای فرادادن موضوع ردیف به فراگیرندگان
و ساده انگاشتن تشابهات ملودیک کاذب خیلی از گوشه ها
مقایسه ردیف ها با یکدیگر
هم اکنون به ردیف های موجود که نوشته ویا ثبت شده می پردازیم
در ردیف زنده یاد محمود کریمی که از شاگردان عبدالله داومی بوده آمده است
در دستگاه شور گوشه ای بنام اوج ثبت شده که در ردیف میرزا عبدالله به نام سلمک آمده
در مورد گوشه درآمد باید بگویم که در بعضی از ردیفها به چهار تا می رسد مثل ردیف علی اکبر شهنازی
درآمد اول -درآمد دوم-درآمد سوم-و درآمد چهارم ثبت شده و در بعضی به سه ویا دو درآمد میرسد
در ردیف استاد ابولحسن صبا گوشه خا وران با نام طرب انگیز ثبت شده
گوشه زنگوله در بعضی از ردیفها با نام فرنگ آمده
در ردیف مکتب اصفهان که برای آواز ثبت شده اختلاف زیادی با ردیفهای دیگر می باشد
در قدیم در مکتب اصفهان شروع دستگاه شور را از مقطعی می دانستند که در واقع
وارد سلمک می شویم و می گفتند که شروع درآمد قبل از سلمک یکی از گوشه های شور
است که آن را دیگران به عنوان رهاوی در شور می شناسند
در واقع شروع گام شور از مقطع سلمک به بعد بوده
در مکتب اصفهان اختلافی با دیگر ردیفهای موجود است
هنگامی که وارد دانگ دوم شور می شویم از مرز گوشه شهناز به بعد یعنی همان گوشه
رضوی را در مکتب اصفهان سلمک می نامند
در بعضی از ردیفها سلمک به قرچه رفتن را که حر کتی پله کانی می باشد به نام شهناز
می شنا سند
گوشه مهربانی را در بعضی از ردیف ها ماوراءانهر می گویند
گوشه افشار در مکتب اصفهان با نام جامه دران آمده و در دستگاه ماهور گوشه آذربایجانی
را مراد خوانی می نامند و گوشه کرشمه را در بعضی از ردیفها میگلی می خوانند
گوشه کاشی را در مکتب دیگر چوپانی می خوانند
گوشه راک عبدالله که در بعضی از ردیفها در بیات ترک -ماهور-دشتی و حجاز ابوعطا خوانده
می شود در ردیفهای دیگر در پرده بیداد در دستگاه همایون اجرا می شود
دستگاه راست پنجگاه بین محققین و سایر مکاتب هنوز بخوبی تعریف نشده در مکتب اصفهان
این دستگاه را مستقل نمی دانند و راست آن را نوعی داد خوانی می دانند وپنجگاه را
نوی فیل خوانی می دانند
و در بعضی از ردیفها گوشه ای به نام هداوندی رادر پرده بیات راجع سووزو گداز می خوانند
پا یان
سلمک نام یکی از گوشه های موسیقی ایرانی در دستگاه شور می باشد.