درره منزل لیلی که خطر هاست بجان

شرط اول قدم آن است که مجنون باشی

روابط گامهای موسیقی ایران با یکدیگر

دانستن فواصل گامهای دستگاهها و آواز های مشتق از آنها بسیاری از مشکلات هنرجویان راحل خواهد ساخت و یک سیتم دفاعی در مقابل خطراتی همچون خارج نواختند می باشدوعلاوه بر آن راههای اساسی برای مرکب نوازی را آسان می کند

دستگاه راست پنجگاه

همانطور که قبلان اشاره کردم گام راست پنجگاه با ماهور یکی است و اختلاف در نوعیت ملودی وحالات دو آواز می باشد زنده یاد استاد علینقی وزیری بر این عقیده بودند که دستگاه به آوازی اطلاق می گرددکه طرز بستن درجات گام و فواصل آن شباهت به دستگاه دیگر نداشته باشد و چون فواصل دستگاه راست پنجگاه با ماهور یکی است آنرا نباید دستگاه نامید و به آن باید به( یک گام  مد گر)نگریست به هر صورت شناسایی راست پنجگاه از نت تونیک آن شنا خته می گردد نت شاهد و ایست درجه اول گام راست پنجگاه است نوازنده گان هنگام اجرا از کوک خاصی استفاده می کنند که شنونده احساس می کتد  که دستگاه راست پنجگاه کاملان مستقل است سیم های ساز را به فاصله پنجم کوک میکنند.

گام راست پنجگاه از مایه فا

فا،سل،لا،سی بمل،دو،ر،می،فا

دستگاه ماهور

ماهور تنها دستگاهی است که  گام  آن کاملان باگام  اروپایی یکی است ولی فقط چند گوشه هستند که در این گام نواخته می شود و نوازنده بعد از نواختن چند گوشه ملودی را تغییرمی دهد و کاملان گام ماهور تغییر می کند مثلان هنگام نواختن درجه ششم گام ماهور را ربع پرده پایین می آورد وارد گوشه دلکش می شود و اگر کسی گوش کند فکر می کند نوازنده.

دستگاه شور را می نوازد و اگر درجه سوم را ربع پرده پایین آورد وارد گوشه دیگری به نام شکسته می شود که همان افشاری و یا تغییرمقام به سه گاه می باشد بطور کلی نت ایست و شاهد و تونیک ماهور درجه اول گام است.

 نکته بسیار مهم این است که ساختار ملودی ماهور باعث آن شده تا گام ماهور قبل از تشکیل دارای دانگ مقدمه ای باشد و همجنین پس از طی فاصله اکتاو دانگی الحاقی  نیز به خود اختصاص دهدکه همین امر باعث شده است دستگاه ماهور گسترایی فراتر از یک گام داشته باشد.

گام ماهور از مایه سل

سل،لا، سی،دو،ر،می،فادیز،سل

دستگاه شور

شور معمولترین آواز ایرانیست که در موسیقی ملی ماست گام مخصوصی است که هیج شباهتی با گام مینور و ماژور ندارفواصل تشکیل دهنده گام شور عبارتند از .

1- بین درجه اول و دوم سه ربع پرده

2-بین درجه دوم وسوم سه ربع پرده

3-بین درجه سوم و چهارم  یک پرده

4-بین درجه چهارم تا پنجم  یک پرده

5 -بین درجه پنجم تا ششم  نیم پرده

6-بین درجه ششم تا هفتم  یک پرده

7-بین درجه هفتم تا هشتم  یک پرده

دستگاه شور را می توان از 24 ربع پرده موسیقی ایرانی نواخت ولی به علت محدود بودن ساز هایی که ایرانیان برای نواختن انتخاب کردند کاری بس دشوار است بهمین خاطر نوازندگان ایرانی مایه های معمولتری را برای اجراءاین آواز یا آوازهای دیگر بکار می برند برای مثال ما از گام شور سل شروع می کنیم این گام برای تار و سه تار سنتور بیشتر قابل اجراست نوازندگان کمانچه ویا ویلن از مایه لا این آواز را اجرا می کنند.

 آواز شور نت شاهد و ایست همان شروع گام است چرا که اگر در شور در هرکدام از درجات به غیر از شروع گام ایست کنیم آوازهای مشتق از شورتشکیل میشود.

گام شور سل

سل ،لا کرون،سی بمل،دو ،ر،می بمل،فا، سل می باشد.

گام شور دارای یک دانگ مقدمه،الحاقی از طرف بم یا زیر می باشدکه طبیعطتأ تعدادی از گوشه های شکل دهنده آن دستگاه در آن محدوده جای گرفته اند و گوشه خارا در محدوده این دانگ الحاقی قرار گرفته است.

نما یش دانگ الحاقی گام به این صورت است،دانگ مقدمه دو،ر، می بمل،فا دانگ اول سل-لا کرون-سی بمل-دو ادانگ دوم  ر،می بمل،فا،سل می باشد.

 آواز دشتی:

گام دشتی از نظر فواصل همانند ابوعطا و شور است اما نت شاهد آن درجه پنجم  گام شور است ولی این درجه پنجم همیشه به یک حالت نیست و مرتب حدود یک ربع پرده با لا و پایین میرود این نواسان ربع پرده ای نت پنجم گام شور باعث بوجود آمدن حالتی حزن آور است که در ملودی دشتی شاهد می باشد در واقع می توان گفت شاهد دشتی متغیر است بنابرین دشتی گامی.

همانند شور دارد و بخاطر همین ربع پرده داری دو نوع فواصل به شکل زیر

بین درجه اول تا دوم سه ربع پرده

بین درجه دوم وسوم سه ربع پرده

بین درجه سوم و چهارم یک پرده

بین درجه چهارم و پنجم یک پرده

بین درجه پنجم و ششم یک پرده

بین درجه ششم تا هفتم یک پرده

بین درجه هفتم تا هشتم  یک پرده

فرق دشتی با شور این است که در شور درجه اول وچهارم گام با اهمیت است ولی در آواز دشتی نت شاهد که درجه پنجم گام شور است ودرجه سوم گام است که روی آن ایست می کنیم.

 دامه دارد